چکیده
مقدمه: صاحب نظران شرایط فیزیکی محیط کار و فشار کار را از متغیرهای مهم مؤثر در رضایت شغلی می دانند. هدف از این
مطالعه، بررسی رابطۀ شرایط فیزیکی محیط کار و فشار کار با رضایت شغلی است.
روش بررسی: این پژوهش، از لحاظ هدف، کاربردی و با توجه به ماهیت موضوع و اهداف آن، از نوع توصیفی - همبستگی است.
جامعۀ آماری آن، تمام کارکنان یکی از شرکت های پتروشیمی عسلویه در سال 3111 و تعداد نمونه 211 نفر، که به روش
Job نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. در این مطالعه، مفهوم رضایت شغلی و اجزای تشکیل دهنده آن، از شاخص
استخراج و برای سنجش (JCM) و مدل ویژگی های شغلی (MSQ) پرسش نامۀ رضامندی مینه سوتا ،Descriptive Index
متغیرهای شرایط فیزیکی محیط کار و فشار کاری از پرسشنامۀ محقق ساخته استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از
و از روش های آماری توصیفی، نظیر جداول یک بعدی، میانگین و روش های استنباطی، نظیر تحلیل عاملی، SPSS نرم افزار
ضریب همبستگی و رگرسیون بهره گرفته شد.
71 است. همبستگی بین رضایت / 01 و فشار کار 36 / 76 ، شرایط فیزیکی محیط کار 71 / نتایج: میانگین نمرۀ رضایت شغلی 10
1- است. / 1 و 024 / 1 به ترتیب، معادل 016 / شغلی و شرایط فیزیکی محیط کار و فشار کاری، در سطح معنی داری 13
1- است. / 1 و 123 / محاسبه شد. ضریب رگرسیون نیز به ترتیب 214 R2= 1/ و 207 R=1/017
نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد نمرۀ رضایت شغلی بالاتر از متوسط، شرایط فیزیکی محیط کار پائین تر از متوسط و فشار کار
بالاتر از متوسط است. بین رضایت شغلی و شرایط فیزیکی محیط کار رابطۀ مستقیم و بین رضایت شغلی و فشار کار رابطه
معکوس است

مقدمه
مدیران سازمان هایی که بتوانند دلایل و عوامل مؤثر برافزایش رضایت شغلی کارکنان خود را بشناسند و درک
کنند، قادر خواهند شد با استفاده از روش های علمی، سیاست هایی را پیشه کنند که موجب بالا رفتن کیفیت و
کمیت کار کارکنانشان شوند و در نتیجه سازمان را دررسیدن به اهدافش یاری نمایند. محققان تلاش می کنند
مؤلفه های مختلف رضایت شغلی را شناسایی کرده، تا مؤلفه های نسبتاً مهم را اندازه گیری کنند و تأثیر هر یک از
مؤلفه ها را بر روی بهره وری کارمندان مورد آزمون قراردهند ) 3( لازمه این اقدام، آن است که اطلاعات دقیق و
قابل اعتماد درباره ماهیت رضایت شغلی حاصل شده باشد) 2(. رضایت از شغل به مثابه نگرش و ارزیابی مثبت و
کلی فرد نسبت به شغل، متأثر از عوامل متعددی است که برخی به جنبه های درونی کار، مانند معنادار بودن، مهارت،
مشکل بودن، یکنواختی، خلاقیت و ...، برخی به شرایط بیرونی کار، مانند دستمزد، ایمنی شغلی، ابهام نقش،
ساختار سازمانی، شرایط مادی کار، شرایط فیزیکی محیط کار، فشار کار و ... و برخی نیز، به مناسبات بین شخصی
افراد، مانند رابطه شخصی با همکاران یا سرپرستان و ... مربوط می شود. بنابراین تنها یک علت موجب رضایت
شغلی نمی شود. بلکه ترکیب معینی از مجموعه عوامل گوناگون سبب می شود که فرد شاغل، در لحظه معینی، از
شغلش احساس رضایت نماید. از طرف دیگر، میزان رضامندی یا نارضایتی از شغل، پیامدهای متعدد مثبت و
منفی، از قبیل تأثیر در کارایی، غیبت از کار، ترک کار، سلامت یا بیماری جسمانی، سلامت یا بیماری روحی و
روانی، تمرکز یا عدم تمرکز بر کار در انجام وظایف محوله،توجه یا عدم توجه به مسائل ایمنی و حتی رضامندی
عمومی از زندگی برای شاغلان و سازمان دارد. کارکنان با رضایت شغلی کم، سلامت روانی کمتری دارند و اثر
ناخوشایند آن در زندگی خصوصی فرد و حتی جامعه بروزمی کند) 1،0 ( به علاوه عواملی دیگر از قبیل تشویش،
غیبت کاری، تأخیر در کار، ترک خدمت و بازنشستگی زودرس از دیگر اثرات منفی رضایت نداشتن از شغل
محسوب می شود ) 1،7 ( بیشتر مدیران بر این عقیده اند، آن عده از کارکنانی که در محیطی امن کار می کنند، نسبت
به سایر کارکنان از کارایی و رضایت شغلی بیشتری برخوردار هستند) 6( صاحب نظران در کنار سایر متغیرهای
مؤثر بر رضایت شغلی، شرایط فیزیکی محیط کار و همچنین فشار کاری را نیز از متغیرهای مهم مؤثر بر آن
می دانند. لوکه معتقد است، شرایط فیزیکی محیط کار،معمولاً در صورتی موجب رضایت شغلی می شود که راحت
و به دور از خطر باشد. سطوح معتدل درجه حرارت،رطوبت، تهویه، نور و صدا در ایجاد شرایط مادی کار اثر
دارد ) 4( نتایج مطالعات نشان می دهد که کارکنان معمولاً در شرایطی احساس رضایت بیشتر می کنند )مانند
تجهیزات و ابزار مناسب کار( که نیل به هدف ها را تسهیل کند) 1(. افراد شاغل پیوسته با محیط پیرامون خود در
تعامل هستند. بنابراین محیط فیزیکی نقش اساسی برای کارمندان ایفا می کند و طراحی مناسب محیط کار
می تواند بر احساس راحتی و امنیت، انگیزه، رضایت شغلی و به طور کلی بهره وری شاغلان تأثیر بگذارد) 31 (. طراحی،
نور و میزان سر و صدا در محیط فیزیکی، اثر عمده ای برحالت های روانی و عملکرد فرد دارد. شغلی که بر پایۀ
معقول و منطقی طراحی نشده و مستلزم حرکت ها و رفت آمدهای بیش از حد و غیر ضروری کارکنان باشد و یا
اینکه برای انجام آن، نیاز به ابزار، وسایل، تجهیزات، دستگاه ها و مواد باشد و یا در محیط فیزیکی نامناسب باشد، منجر به نارضایتی و خستگی فرد و در نهایت تأثیر
منفی بر بازده و ایمنی وی می شود. سر و صدا نیز می تواند بر قدرت تمرکز فرد تأثیر گذاشته و زمینه بروز حادثه در
محیط کار را فراهم آورد. طراحی محیط کار با استفاده از رنگ ها، اعمال و یا اعمال نشدن سلیقه های کارکنان در
ترتیب و آراستگی محیط کار، می تواند شرایط فیزیکی محیط کار را شادی زا و فرحبخش و یا آزاردهنده و دلگیر
کند. فشار کاری نیز یکی از متغیرهای مهم تأثیرگذار بر رضایت شغلی و به تبع آن، مؤثر بر ایجاد شرایط استرس زا،
ایمنی در کار، سلامت جسمی و روانی فرد به شمار می رود. فشار شامل انتظارات و یا خواسته هایی در جهت
رفتار به شیوه ای خاص است و به دو نوع تقسیم می شود: فشار برای انجام و فشار برای پیروی. در نوع اوّل از
کارکنان انتظار می رود که یک سری تکالیف را به صورت درست، دقیق و کامل انجام دهند و در نوع دوم، منظور
انتظاراتی است که از افراد سازمان، برای اطاعت و پیروی از دیگران وجود دارد. نوع خاصی از فشار، حجم زیاد کار

است، به این معنی که فرد موظف است زمان زیادی را در محل کار سپری کند و یا در مدت کوتاهی، کارهای زیادی
را انجام دهد. استمرار چنین فشارهایی می تواند به حالتی از فرسودگی ذهنی، جسمی و عاطفی منجر شود
فرسودگی ذهنی، جسمی و عاطفی می تواند دقت در کار را کاهش داده و شرایط را برای بروز حوادث ناشی از کار
مساعد نماید. طبق آمار سازمان بین المللی کار سالانه321 میلیون جراحت و آسیب های شغلی و 231 هزارحادثه مرگبار در سرتاسر دنیا در صنایع روی می دهند
33 (. میزان بروز حوادث شغلی منجر به مرگ در (کشورهای در حال توسعه، 1 تا 0 برابر کشورهای توسعه
یافته است و عمده این حوادث غیرعمدی هستند ) 32 ( و اینکه، هزینه متوسط حوادث و بیماری های ناشی از کار، 0
درصد تولید ناخالص ملی کشورها است، به همین خاطر حوادث شغلی یکی از مشکلات بزرگ جهان محسوب
می شوند ) 31 (. در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی با توجه
به نوع فرآیندها و مواد مورد استفاده، قابلیت بروز حوادثی نظیر انفجار و آتش سوزی بسیار بالاست ) 30 (. مطالعه ای
در فرانسه نشان داد با وجود این که گاز، به عنوان دشمن خاموش و یکی از خطرناک ترین منابع در دنیا محسوب
می شود؛ ولی با اجرای سیستم های مدیریتی، مانند اجرای دقیق دستورالعمل های تخصصی و ایجاد انگیزه و بینش
کافی در مورد خطرها در بین نیروی کار، می توان از این منبع خطرناک به نحو احسن و با پایین ترین میزان
خسارت، به بهره وری بالایی دست یافت ) 31 (. در صورتی که کارکنان از رضایت شغلی بیشتری برخوردار باشند،
می توانند با تمرکز بیشتر بر کار خود و دقت بیشتر، موجبپ کاهش خطرات ناشی از کار شوند. شرکت مورد مطالعه،
یکی از بزرگترین واحدهای صنعتی در منطقۀ ویژه اقتصادی انرژی پارس جنوبی )عسلویه( است که ارزش
تولیدات سالیانه اش بیش از دو میلیارد دلار برآورد می شود، بنابراین با توجه به نوع تولید و جایگاهی که این
شرکت در نظام اقتصادی کشور دارد، شناسایی و بهبود مشکلات و مسائل درون این مجموعه، از جمله رضایت
شغلی کارکنان و شناسایی عوامل مؤثر بر آن، از اهمیت ویژه ای برخوردار است، تا بتوان با مرتفع نمودن عوامل
ایجاد نارضایتی قبل از ایجاد انزوا، پرخاشگری و تعاملات تنش زا میان کارکنان، رفتارهای تخریبی، ترک خدمت،
کم کاری و احساس بیهودگی که از پیامدهای نارضایتی است را به طور کامل از بین برد؛ و ضمن فراهم نمودن
رضایت کارکنان و ایجاد محیطی آرام، شرایطی ایمن برای کار در مجموعه را فراهم کرد. همچنین با آگاهی از
خواسته ها و تمایلات کارکنان و با استفاده از سیاست ها و روش های علمی، مدیریت مؤثری را در فرایند تعامل مثبت
بین سازمان و نیروی انسانی به کار گرفت تا موجبات شکوفایی شرکت و افزایش بهره وری در محیطی ایمن و
بدون حادثه فراهم شود. بنابراین نظر به اهمیت این موضوع، این مطالعه به دنبال بررسی تأثیر شرایط فیزیکی
محیط کار و همچنین فشار کار بر رضایت شغلی کارکنان این مجموعه انجام شد. تاکنون در سطح کشور مطالعات
متعددی در زمینۀ بررسی میزان رضایتمندی مشاغل مختلف انجام شده است؛ اما درباره تأثیر شرایط فیزیکی
محیط کار و همچنین فشار کار بر رضایتمندی شغلی کارکنان مطالعات زیادی انجام نشده است. بنابراین،
مطالعۀ حاضر با هدف بررسی این دو متغیر بر رضایت شغلی انجام شد تا با تعیین رابطه شرایط فیزیکی محیط
کار و همچنین فشار کار، بتوان راهکارهایی برای افزایش رضایت شغلی و به تبع آن رفع یا تعدیل عوامل خطرزا
ناشی از پائین بودن رضایت شغلی پیشنهاد کرد و بدین وسیله در راستای کاهش هزینه های انسانی و مالی
ناشی از نارضایتی شغلی در کارکنان شرکت مورد مطالعه گام برداشت.
روش بررسی این پژوهش، از لحاظ هدف، کاربردی و با توجه به ماهیت موضوع و اهداف آن، از نوع توصیفی – همبستگی
است. مبانی روش شناختی این مطالعه بر پیمایش استوار است و برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شد.
جامعه آماری این پژوهش، تمام کارکنان یکی از بزرگترین شرکت های پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی انرژی
پارس جنوبی )عسلویه( در سال 3111 است. جامعۀ آماری 3311و تعداد نمونه 211 نفر که به روش نمونه گیری
تصادفی ساده انتخاب شده اند. پس از گردآوری و تصحیح برای تجزیه و تحلیل داده ها spss داده ها، از نرم افزار
استفاده شد. در این مطالعه، از روش های آماری توصیفی، نظیر جداول یک بعدی، میانگین و نیز روش های استنباطی
نظیر تحلیل عاملی، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون بهره گرفته شده است.

بحث
رضایت شغلی عبارت است از نوع نگرش فرد نسبت به شغل خویش و به مجموع تمایلات یا احساسات مثبت
گفته می شود که افراد نسبت به شغل خود و پس از انجام کار دارند ) 37 (. از جمله اثرات بارز رضایت کارکنان از
شغل خویش می توان به افزایش اعتماد به نفس و سلامت فیزیکی و روانی افراد، انجام بهتر کارها و از سوی دیگر
بهبود ارتباطات و ایجاد جو سازمانی بسیار مطلوب و متعاقباً جذب و بقای کارکنان اشاره کرد ) 36 (. اهمیت
رضایت شغلی از یک سو به دلیل نقشی است که این سازه در پیشرفت و بهبود سازمان و نیز بهداشت و سلامت
نیروی کار دارد و از دیگر سو، به علت آن است که رضایت شغلی افزون بر تعاریف و مفهوم پردازی های متعدد و گاه
پیچیده، محل تلاقی و نیز سازه مشترک بسیاری از حوزه های علمی مانند آموزش و پرورش، روان شناسی،
مدیریت، جامعه شناسی، اقتصاد و حتی سیاست بوده است.
مطالعه حاضر با هدف بررسی دو متغیر شرایط فیزیکی محیط کار و همچنین فشار کار بر رضایت شغلی انجام شد
تا با تعیین رابطۀ شرایط فیزیکی محیط کار و همچنین فشار کار، بتواند راهکارهایی برای افزایش رضایت شغلی و
به تبع آن رفع یا تعدیل عوامل خطرزا ناشی از پائین بودن رضایت شغلی پیشنهاد نماید و بدین وسیله در راستای
کاهش هزینه های انسانی و مالی ناشی از نارضایتی شغلی در کارکنان شرکت تحت مطالعه گام بردارد. این نتایج نشان دهندۀ بالا بودن فشار
کاری در کارکنان شرکت تحت مطالعه است. نتایج حاصل از آزمون فرضیات دو متغیره نشان می دهد که همبستگی
بین رضایت شغلی و شرایط فیزیکی محیط کار در سطح 1  است. این ضریب بیانگر / 1 معادل 016 / معنی داری 13
این است که بین رضایت شغلی و رضایت از شرایط فیزیکی محیط کار رابطه مستقیم وجود دارد. به نحوی که
با بهبود شرایط فیزیکی محیط کار، رضایت شغلی کارکنان نیز افزایش می یابد. بنابراین می توان نتیجه گرفت، بالا بودن فشار
کار و خستگی و فشار جسمی و روحی ناشی از آن، یکی از منابع مهم پایین بودن رضایت کارکنان است.
بدون تردید شرایط فیزیکی محیط کار به راحتی قابل تغییر نیست؛اما امکان بهبود این شرایط از طریق توسعه و
هدفمند کردن امکانات تا اندازه ای وجود دارد. با توجه به این که رضایت از شرایط فیزیکی محیط کار، کم تر از حد
متوسط ارزیابی شده است، به نظر می رسد توجه بیشتر به شرایط فیزیکی محیط کار و بهبود شرایط می تواند
موجبات رضایت بیش تر کارکنان را فراهم آورد. در این زمینه پیشنهاد می شود، شرکت نسبت به کاهش
آلاینده های مواد شیمیایی و گازهای آزاردهنده از طریق به کارگیری استانداردهای روز دنیا و استفاده از تجهیزات
مربوط، کاهش شرایط شبه حوادث، از جمله شرایط احتمال خطر انفجار و سوختگی، سنجش دوره ای میزان
نور و روشنایی و به تبع آن اصلاح موارد مورد نیاز، اصلاح مکان هایی که احتمال خطر سقوط از ارتفاع در آن وجود
دارد و همچنین استفاده از تجهیزات ایمنی، ایجاد شرایط ایمن برای ماشینآلات و ابزارآلات خطرساز، کاهش شرایط
احتمال پرتاب اشیای ضمن کار و آسیب دیدگی، سنجش دوره ای صدای محیط و تجهیزات در مجتمع و از بین
بردن صداهای خارج از محدوده استاندارد از طریق تعمیر، نصب تجهیزات کاهندۀ صدا و همچنین توجه به زیبایی و
شرایط ارگونومی فضای کار اقدام کند. این اقدامات می تواند باعث افزایش رضایتمندی کارکنان شود. همچنین
شرکت می تواند، نسبت به گسترش فضای سبز، رنگ آمیزی دیوارها، نورپردازی مناسب در محیط، توجه به
استانداردهای موجود، ارتقای استانداردهای ایمنی کار و پاسخگویی مناسب و به موقع به درخواست هایی که
می تواند با صرف هزینه اندک شرایط فیزیکی محیط کار کارکنان را مناسب تر گرداند، اقدام کندازدیگر مشکلات

زندگی در منطقه، آلودگی هوا، آب نامناسب، فقدان امکانات رفاهی و تفریحی برای خود و خانواده های ایشان،
مشکلات روحی و روانی است، که مستلزم هدفمند کردن امکانات و منابع تخصیصی برای این منظور، رفع مشکلات
مربوط به آلودگی آب و هوا، ایجاد شبکه همکاری و تسهیم امکانات با سایر شرکت ها و سازمان های فعال در
منطقه، ایجاد فضاهای ورزشی و تفریحی، ایجاد نظام مشاوره و مددکاری جهت ریشه یابی و حل مشکلات روانی
و عاطفی خانواده ها و کارکنان می تواند در بهبود شرایط فیزیکی محیط کار مؤثر باشد.
در رابطه با فشار کار، با توجه به شرایط منطقه و عرف موجود در شرکت های منطقه، پیشنهاد می شود که
سقف کاری میانگین منطقه اطلاع رسانی شود و برنامۀکاهش ساعات کاری تا حد استاندارد صنعت تنظیم
و اجرا گردد، همچنین با تلاش در جهت برقراری توازن بین زندگی شخصی و شغلی کارکنان از طریق اختصاص
وقت کافی برای گذراندن با خانواده، همدلی و حمایت از خانواده ها به هنگام بروز مشکلاتی نظیر بیماری، صاحب
فرزند شدن و فوت بستگان، حمایت از خانواده ها به هنگام سفرها و مأموریت های کاری، کاستن از ساعات کار،
افزودن تعداد نیروی انسانی، فشار کاری کارکنان را کاهش داد. بدیهی است، استمرار نارضایتی از شرایط فیزیکی
محیط کار و عدم توجه به فشار کاری بر کارکنان، علاوه بر اینکه نارضایتی شغلی را افزایش و به تبع آن احتمال بروز
حوادث را نیز بالا خواهد برد، در درازمدت گرایش به جابجایی و انتقال از شرکت را تشدید کرده موجب از
دست دادن نیروی متخصص شرکت خواهد شد. با توجه به شرایط تردد کارکنان و شیفت های متنوع
کاری از قبیل ساکن و اقماری یا روزکار و شب  ار، دسترسی به کارکنان به منظور تکمیل پرسشنامه با
دشواری ها و محدودیت هایی مواجه بود. سپاس گزاری مجریان مطالعه حاضر، از تمام مدیران و کارکنان این

شرکت کمال تشکر و قدردانی را دارند و امیدوارند تا نتایج حاصل از این مطالعه، در راستای بهبود شرایط موجود و
افزایش رضایت کارکنان، هر چند به اندازه اندک مؤثر واقع شود.